Цагаан сар

“Тийн унжлагат” хэмээх шороон нохой жилийн СУУДЛЫН ЗАСАЛ ба ЗҮГ МӨР ГАРГАХ Эхлэх өдөр: Хаврын эхэн сарын шинийн нэгэн буюу 2018.02.16 Дүүрэх өдөр: Өвлийн адаг сарын битүүн буюу 2019.02.04 Билгийн хоногийн тоо: 354 Ёгт нэр: Тийн унжлагат Мэнгэ: 9 улаан Суудал: Шороо ХУЛГАНА ЖИЛТЭН 2018 ОНД МӨНГӨ НИЛЭЭД ОЛОХ Ч БОЛГООМЖ, СЭРЭМЖТЭЙ БАЙ Хулгана жилтнүүд 2018 онд мөнгө нилээд олохын зэрэгцээ бүтэлгүйтэх шинжтэй. Иймээс маш болгоомжтой, сэрэмжтэй бай. Таны ойр дотны хүмүүс гэнэтийн алдагдал, гарз хохирол амсч болзошгүй. Эрүүл амьдралын хэв маягт суралцаж амьдралдаа хэрэгжүүлэхийг оролд. Бэртэж гэмтэхээс болгоомжил. Мөн хутга, хагархай шил зэрэг хурц үзүүртэй зүйлээс сэрэмжлэх хэрэгтэй. ХУЛГАНА ЖИЛТНИЙ ЗАСАЛ ХАРИУЛГА -1912 оны Усан хулгана жилтэн: Гомбо, Догсом, Цагаан шүхэрт зэрэг ном айлтгуулж, Далх дахиул. Уушги зүрх, ходоодны өвчнөөс сэргийл. Хүссэн эд агуурс арвижин, худалдаа наймаа ашиг орлого ихтэй байна. -1924 оны Модон хулгана жил: Сундуй, Цанжид, Гом...

Битүүлэх үү, битүүрэх үү? Цагаан сарын үеэр “би битүүрэх гэж явна”, “сайхан битүүрээрэй”, “сайхан битүүрэв үү“ гэх яриа сонсогддог. Бас “Цагаан сараар манай монголчууд битүүртлээ иддэг заншилтай гээд чи наад гадаадын хүндээ орчуулаад өгөөдөх” гэж дахин дахин шалж, нүүр улайлгана. Тэгвэл “битүүрэх” гэж юу гэсэн үг вэ? Бас цагаан сарын “битүүн” гэдэг нь ямар учиртай үг вэ? Энэ нийтлэл нь эдгээр үгсийн утгыг мөшгих зорилготой, харин одон орон хийгээд зурхайг судлахыг зориогүй юм. Я.Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар тольд” “битүүрэх” гэдгийг “бөглөрөх, битүү болох” гэж тайлбарласан байна. Харин “битүүлэх” гэдгийг уг тольд “билгийн улирлын 12-р сарын битүүний оройн цаг, өнгөрөх жилийг үдэж, маргаашийн цагаан сарын шинийн нэгнийг угтах ёс гүйцэтгэх” хэмээн тайлбарласан байна. Мөнөөх тольд “битүүн” гэдгийг “билгийн улирлын сар тутмын гучны өдөр” гэсэн байна. А.Лувсандэндэвийн ерөнхийлөн редакторло...

Цагаан сарын уламжлалт зан үйл ба цээрлэх ёсон Т авгийн идээ нь бие, насыг билэгддэг Монголчууд хүндэтгэлийн тавгаа ул боовоор засдаг ёстой. Монголчууд тухайн өрхийн тэргүүн хэдэн нас зооглож байгаа, хэдэн үр ач, хэдэн зээ, хэдэн гуч дөч үзсэн зэргээс нь хамаараад “Тэдэн улыг өнгөрүүлжээ”, “Тэдэн улыг элээжээ” гэж элээсэн улаа нөхөхийн билэгдэл болгож, ул боовоороо таваг засдаг байна. Хүнд ил ертөнцөөс бэлэглэсэн махан бие, ясан бие, цусан биеэс гадна сүнсэн бие, гэрлэн бие гэсэн нийт таван бие байдаг. Энэ таван биеийг билэгдэж, ул боовоор таваг засахдаа суурийг нь таван боовоор тойруулан тавьдаг уламжлалтай юм. Харин тавгийн идээний сууриас дээш явах үений тоо нь гэрийн эзний наснаас хамаардаг ажээ. Өөрөөр дээшлэх үе нь нас, доод тойрог нь бие гэсэн үг юм. Залуу гэр бүл “Таваар гурван үе” засна Залуу гэр бүл сууриа таваар засч дээшээ гурван үе явна. Үр хүүхэд төрүүлсэн хүн нэг үеэ, ач зээгээ үзвэл хоёр үеэ, түүнийхээ хүүхдийг үзвэл гуран...

Цагаан сарын түүх, ёс заншил Цагаан сар нь өвөг дээдсийн үеэс уламжлан ирсэн төрт ёсны хамгийн том баяр юм. 1206 онд Чингис хаан Их Монгол Улсыг байгуулаад, цагаан сарыг хаврын эхэн сард мал төллөж, идээ цагаа, өвс ногоо дэлгэрч байх үеэр тэмдэглэвэл зохилтой хэмээн зарлиг буулгажээ. Харин үүнээс өмнө энэхүү баярыг цагаан идээний баяр хэмээн нэрлэж, намрын улиралд тэмдэглэж байсан гэдэг. Арвандолдугаар зуунд Монголд бурханы шашин сонгодог хэлбэрээ олж, Өндөр гэгээн Занабазар анхдугаар Богдоор тодрох үеэс төрт ёсны энэхүү баярыг шашин номын ёсны баяртай хавсарган тэмдэглэх болсон байна. Хаврын эхэн сарын шинийн нэгнээс шинийн 15 хүртэлх өдрүүдийг бурхан багшийн эрхэт хувилгаан үзүүлсэн өдрүүд хэмээн нэрийддэг бөгөөд энэ өдрүүдэд ном хурах ёсыг Өндөр гэгээн Занабазар тогтоожээ. Олон зууны турш цагаан сарыг тэмдэглэсээр ирсэн нь хүн төрөлхтөний түүхэнд Монгол хэмээх нэрийг бичүүлж байгаа гол хүчин зүйлийн нэг хэмээн үзэх нь ч бий. Энэ баяр...